Et Nigeria fanget mellem oprindelig kultur og vestlig indflydelse er kernen i Chigozie Obiomas debutroman om kærligheden mellem søskende og en familieenhed, der splintres af en gal mands ord.
”Er det en flod?” spørger Chigozie Obioma, da han ser Aarhus Havn. Kommer man fra et land, der er rigt på floder, virker havneindløbet under Dokk1 beskedent, ån i byen som et sørgeligt spjæt fra en haveslange.
Det er en eksotisk fortællefugl, der er landet i den jyske hovedstad. Chigozie Obioma trækker i sin debutroman Vi var fiskere på mundtlig historiefortælling, græsk tragedie, bibelske referencer og bevidst brug af nigerianske sprog som igbo og yoruba. Modsat den ældre kenyanske forfatter Ngũgĩ wa Thiong’o, der opfordrer afrikanske forfattere til at skrive på deres modersmål og afvise “kolonisproget”, nyder Obioma at inkorporere sine afrikanske sprog i det engelske.
”Husk på, at romanen som kunstform er europæisk. Det er en kulturform, som vi adopterer og viderefører. Jeg mener, det ville heller ikke give mening at begynde at opfinde afrikansk fodbold, vel?”
Chigozie Obioma klukler. Det er ikke hver dag, en afrikansk forfatter gæster Aarhus på den danske udgivelsesdag og optræder på “verdens bedste nye bibliotek” – en titel, Dokk1 netop har fået – så der er nok at smile af. Hans debutroman, Vi var fiskere, der er oversat til 25 sprog, blev i første omgang afvist af en række amerikanske forlag. Der var ikke et marked for bøger, der udelukkende fandt sted i et afrikansk land, mente de. Hvorfor ikke lade personerne i bogen tage til USA, havde de forslået forfatteren, der som hævn lader de fire brødre i romanen drømme om at komme til Canada i stedet for USA.
”Før jeg blev forfatter og begyndte at følge med i den litterære debat også på de sociale medier, havde jeg aldrig tænkt over, at der skulle være en særlig afrikansk litteratur skrevet for afrikanere. Eller at de store europæiske romaner var skrevet for europæere. Jeg læste Oliver Twist og Moby Dick som ung, og troede, de var skrevet til mig.”
Vi var fiskere er både en familiekrønike, en græsk tragedie og en politisk kommentar til postkolonial Nigeria, men først og fremmest er det en varm hyldest til broderskabet. Forfatteren skrev historien i et længerevarende anfald af hjemve, da han som 21-årig bosatte sig på Cypern for at studere litteratur.
”Jeg savnede nærheden og venskabet med mine brødre. Det gik op for mig, at jeg ikke havde en eneste ven. Med 11 søskende havde jeg ganske enkelt aldrig haft behov for en.”
Det er niårige Benjamin, der fortæller historien i bogen, der finder sted i midten af 1990erne. Som yngste bror er han beskyttet af sin store brødre, Boja, Obembe og Ikenna. Et rørende hierarki, som Obioma udfolder i en række barndomsscener fra byen Akure i det sydvestlige Nigeria, hvor han selv er vokset op. Eksempelvis tør en af de mindre drenge, Boja, ikke række hånden op i timerne og bede om lov til at gå på toilettet. I stedet for at stille spørgsmålet på engelsk, råber han, så højt han kan, på det lokale igbo-sprog, så broderen, der sidder i klasseværelset ved siden af, hører ham og følger ham ud. Bagefter bliver Boja korporligt afstraffet af læreren, for sådan er roman også: voldelig. Alligevel eksisterer en form for harmoni – kortvarigt – indtil faren, der styrer familien som en ørn, der svæver over sin rede, flytter fra byen, fordi hans arbejde i den nigerianske centralbank kræver det. De fire brødre udnytter den nye frihed og pjækker fra skole for at fiske i den forbudte og forurenede flod, Omi-Ala. Her møder de den lokale galning, Abulu, der fremsiger en ond profeti, som sætter en mytisk Kain og Abel-fortælling i gang. Sorg og skyld løber gennem bogen som den mørke flod strømmer gennem byen Akure, og spørgsmålet man stiller sig selv under læsningen runger som et Shakespeare-drama: Hvad får profetien til at gå i opfyldelse – profetien selv eller det faktum, at brødrene tror på det?
”Jeg ville undersøge, hvad der kan få enhver enhed – en familie eller et land – til at splintres, og kom frem til, at frygt er den mest lammende følelse af alle.”
Familiefablen angår også på metaforisk plan nationen Nigeria, der slås med at finde sig selv i efterdønningerne af det britiske kolonistyre.
”Profetien, som Nigeria lider under, er den, som briterne fortalte os, da de kom: At vores unikke afrikanske og demokratiske styreform med ældsteråd i hver landsby var en tilbagestående og uciviliseret måde at leve på,” siger Chigozie Obioma.
Galningen Abulu, der i bogen driver rundt med løstgående og frithængende lem, lever af affald og har en gammel lastbil som sit kongerige. Men hans egentlige magt består i, at folk tror på de visioner, han fremsiger. Abulu er ikke det eneste indslag af folketro i bogen. Moderen knipser sig over hovedet, når hendes sønner siger noget, hun forfærdes over, som for at forhindre det i at ske.
”I Nigeria som i mange afrikanske lande ser vi ikke nogen skillelinje mellem den fysiske og den spirituelle verden. Selv om mange af os i dag bekender os til kristendommen, hænger den lokale tro også ved.”
Er det også sådan i din familie?
”Ja, min far tror for eksempel, jeg er hans onkel,” siger han konstaterende. Kun et skævt smil afslører hans distance til udsagnet.
”Han mener, jeg er reinkarneret flere gange og har levet i mere end hundrede år.”
Obioma virker da også umiddelbart ældre end sine 29 år og har allerede med debuten indskrevet sig i den nigerianske litteraturhistorie. Om sin plads dér siger han:
”Chinua Achebe satte sig for at vise, at der var et liv i Nigeria før kolonitiden. Han ville dokumentere Igbo-civilisationens fald. Min roman er som en lillebror til Alt falder fra hinanden (1958). Jeg vil fortælle, hvad der skete med Nigeria efterfølgende. Hvordan civilisationen brød sammen indefra, fordi vi ikke længere troede på os selv.”
At Chigozie Obioma nærer en stor kærlighed – ikke til landet, men til folket, som han siger – er evident.
”Hvordan kan et land, der er lige så rigt på olie som Norge, stadig mangle elektricitet?” spørger han retorisk.
”Så sent som i sidste uge fortalte min far mig, at mange af de mennesker, han kender, nu kun spiser én gang om dagen på grund af fattigdom. Tro mig: Hvis du nogensinde kommer til Nigeria, vil du græde. Bare græde.”
Man kan undre sig over, hvorfor det udvidede familiesystem, du beskriver i din bog, ikke i højere grad forplanter sig til samfundet?
”Det er et godt spørgsmål. Hvorfor transformeres denne tagen sig af hinanden ikke til, at man kerer sig om naboen? Jeg tror, det er forskellen på for eksempel de skandinaviske lande og Nigeria. Vi har ikke i det nuværende system en etik, der beror på det fælles bedste.”
Af samme årsag er Chigozie Obioma optaget af at udvikle etik som fag på skolerne i Nigeria. Målet er at komme korruptionen til livs.
”Folk i Nigeria er mistroiske over for jobansøgningsprocesser. I stedet for at sende sit CV kontakter man, tro mod tidligere skikke, nogen, man kender.”
Resultatet er, at selv en hospitalslæge på kan være aldeles uuddannet, bare han har de rigtige forbindelser. Den hybrid mellem vestlige styreformer og unik, afrikansk kultur, som Obioma taler om, fungerer med andre ord ikke.
”Vi må enten afvise de vestlige systemer én gang for alle eller indoptage de adfærdsmønstre, der får dem til at virke,” siger han.
Hvad foretrækker du?
”Vi må se realiteterne i øjnene. Det er for sent at gå tilbage til prækoloniale tider. Vi skal beholde dele af vores kultur, men vores etik må matche de vestlige systemer.”
BLÅ BOG
Chigozie Obioma, født 1986 i Akure, Nigeria af igbo-forældre. Er professor ved University of Nebraska-Lincoln, USA, hvor han underviser i litteratur. Obioma var i 2015 nomineret til Man Booker Prize for Vi var fiskere, der netop er udkommet på dansk.
Interviewet blev bragt i Weekendavisen Bøger den
Skriv et svar